|
Ushbu
(1)
ko’rinishdagi kvadrat tenglama keltirilgan kvadrat tenglama deyiladi. |
Bu tenglamada bosh koeffitsiyent birga teng. Masalan,
tenglama keltirilgan kvadrat tenglamadir.
|
Har qanday
kvadrat tenglamani uning ikkala qismini ga bo’lib, (1) ko’rinishga keltirish mumkin. |
Masalan, tenglamani 4 ga bo’lib, quyidagi shaklga keltiriladi:
.
(1) keltirilgan kvadrat tenglamaning ildizlarini topamiz. Buning uchun umumiy ko’rinishdagi kvadrat tenglama ildizlari formulasidan, ya’ni
(2)
formuladan foydalanamiz. Umumiy ko’rinishdagi tenglamada , bo’lsa, keltirilgan kvadrat tenglama
hosil bo’ladi. Shu sababli keltirilgan kvadrat tenglam uchun (2) formula
Yoki
(3)
ko’rinishga ega bo’ladi.
(3) formula keltirilgan kvadrat tenglama ildizlari formulasi deyiladi.
(3) formuladan, ayniqsa, p juft son bo’lganda foydalanish qulay.
Masalan, tenglamani yechaylik.
(3) formula bo’yicha quyidagini topamiz:
Javob. , .
Keltirilgan kvadrat tenglama uchun quyidagi teorema o’rinli:
|
V i y e t t e o r e m a s i. Agar va lar
tenglamaning ildizlari bo’lsa, u holda ,
formulalar o’rinli, ya’ni keltirilgan kvadrat tenglama ildizlarining yig’indisi qarama – qarshi ishora bilan olingan ikkinchi koeffitsiyentga, ildizlarining ko’paytmasi esa ozod hadga teng. |
(3) formula bo’yicha:
,
.
Bu tengliklarni hadlab qo’shsak, bo’ladi. Bu tengliklarni ko’paytirib, kvadratlar ayirmasi formulasi bo’yicha quyidagini hosil qilamiz:
.
Masalan, tenglama , ildizlarda ega; uning ildizlari yig’indisi , ularning ko’paytmasi esa .
Viyet teoremasi kvadrat tenglama ikkita teng ildizlarga ega bo’lgan holda ham to’g’ri bo’lishini ta’kidlab o’tamiz.
Masalan, tenglama ikkita teng ildizlarga ega; ularning yig’indisi , ko’paytmasi .
1 – m a s a l a. tenglamaning ildizlaridan biri . Shu tenglamaning p koeffitsiyentini va ikkinchi ildizi ni toping.
Viyet teoremasiga ko’ra:
,
bo'lgani uchun , bundan ,
.
Javob. , .
2 – m a s a l a. Ildizlari , bo’lgan keltirilgan kvadrat tenglama tuzing.
, sonlari tenglamaning ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra ,
Javob. .
3 – m a s a l a. tenglamaning ildizlaridan biri musbat. Tenglamani yechmasdan, ikkinchi ildizning ishorasini aniqlang.
Tenglamaning ikkala qismini 3 ga bo’lib, quyidagini hosil qilamiz:
Viyet teoremasiga ko’ra . Shartga ko’ra , demak, .
Ba’zi masalalarni yechishda Viyet teoremasiga teskari bo’lgan quyidagi teorema qo’llaniladi.
|
Agar p, q, , sonlar uchun
, (4)
munosabatlar bajarilsa, u holda va sonlar
tenglamaning ildizlari bo’ladi. |
Chap qismidagi
ifodada p ning o’rniga ni, q ning o’rniga esa ko’paytmani qo’yamiz. Natijada quyidagi ifoda hosil bo’ladi:
Shunday qilib, agar p, q, , sonlar (4) munosabatlar bilan bog’langan bo’lsa, u holda ning har qanday qiymatida
tenglik bajariladi, bundan esa va lar tenglamaning ildizlari ekani kelib chiqadi.
Viyet teoremasiga teskari teoremadan foydalanib, kvadrat tenglamaning ildizlarini ba’zan tanlash usuli bilan topish mumkin.
4 – m a s a l a. Tanlash usuli bilan
tenglamaning ildizlarini toping.
Bu yerda p=-5, q=6. Ikkita va sonni
,
bo’ladigan qilib tanlaymiz.
va ekanini e’tiborga olib, Viyet teoremasiga teskari teorema bo’yicha , ga, ya’ni tenglamaning ildizlariga ega bo’lamiz.
5 – m a s a l a. kasrni ixchamlang.
Kasrning suratini ko’paytuvchilarga ajratamiz:
Demak,
.
ko’phad kvadrat uchhad deyiladi, bunda .
5 – masalani yechishda kvadrat uchhad guruhlash usuli bilan ko’paytuvchilarga ajratildi. Uni quyidagi teoremadan foydalanib ham ko’paytuvchilarga ajratish mumkin edi.
|
T e o r e m a. Agar va lar kvadrat tenglamaning ildizlari bo’lsa, u holda barcha uchun quyidagi tenglik o’rinli bo’ladi:
(5)
|
(5) tenglikning o’ng qismida turgan ifodaning shaklini almashtiramiz:
(6)
va lar tenglamaning, ya’ni tenglamaning ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra,
,
bundan , .
Bu ifodalarni (6) tenglikka qo’yib, (5) formulani hosil qilamiz.
6 – m a s a l a. ifodani soddalashtiring.
Kasrning surat va maxrajini ko’paytuvchilarga ajratamiz.
1) tenglama ikkita ildizga ega:
, .
Isbot qilingan teoremaga ko’ra
.
2) tenglama , ildizlarga ega. Isbot qilingan teoremaga ko’ra
Shunday qilib,
.