Ushbu

 

                      (1)

 

ko’rinishdagi kvadrat tenglama keltirilgan kvadrat tenglama deyiladi.

 

Bu tenglamada bosh koeffitsiyent birga teng. * Masalan,

 

 

tenglama keltirilgan kvadrat tenglamadir.

             

Har qanday

 

kvadrat tenglamani uning ikkala qismini  ga bo’lib, (1) ko’rinishga keltirish mumkin.

 

* Masalan,  tenglamani 4 ga bo’lib, quyidagi shaklga keltiriladi:

.

 

 (1) keltirilgan kvadrat tenglamaning ildizlarini topamiz. Buning uchun umumiy ko’rinishdagi  kvadrat tenglama ildizlari formulasidan, ya’ni

 

                                     (2)

 

formuladan foydalanamiz. Umumiy ko’rinishdagi tenglamada  ,     bo’lsa, keltirilgan kvadrat tenglama

 

 

hosil bo’ladi. Shu sababli keltirilgan kvadrat tenglam uchun (2) formula

 

 

Yoki

 

                            (3)

 

ko’rinishga ega bo’ladi.

(3) formula keltirilgan kvadrat tenglama ildizlari formulasi deyiladi.

(3)  formuladan, ayniqsa, p juft son bo’lganda foydalanish qulay.

* Masalan,  tenglamani yechaylik.

*  (3) formula bo’yicha quyidagini topamiz:

 

 

Javob. , .

 

Keltirilgan kvadrat tenglama uchun quyidagi teorema o’rinli:

   

V i y e t  t e o r e m a s i.     Agar  va  lar

tenglamaning ildizlari bo’lsa, u holda

,

formulalar o’rinli, ya’ni keltirilgan kvadrat tenglama ildizlarining yig’indisi qarama – qarshi ishora bilan olingan ikkinchi koeffitsiyentga, ildizlarining ko’paytmasi esa ozod hadga teng.

 

* (3) formula bo’yicha:

 

,

.

 

Bu tengliklarni hadlab qo’shsak,  bo’ladi. Bu tengliklarni ko’paytirib, kvadratlar ayirmasi formulasi bo’yicha quyidagini hosil qilamiz:

.

 

* Masalan,  tenglama ,  ildizlarda ega; uning ildizlari yig’indisi , ularning ko’paytmasi esa .

Viyet teoremasi kvadrat tenglama ikkita teng  ildizlarga ega bo’lgan holda ham to’g’ri bo’lishini ta’kidlab o’tamiz.

* Masalan,  tenglama ikkita teng  ildizlarga ega; ularning yig’indisi , ko’paytmasi .

* 1 – m a s a l a.  tenglamaning ildizlaridan biri . Shu tenglamaning p koeffitsiyentini va ikkinchi ildizi  ni toping.

 

*Viyet teoremasiga ko’ra:

 

        

 bo'lgani uchun , bundan ,

.

 

Javob. , .

 

* 2 – m a s a l a. Ildizlari ,  bo’lgan keltirilgan kvadrat tenglama tuzing.

 

* ,  sonlari  tenglamaning ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra ,

 

Javob. .

 

  3 – m a s a l a.  tenglamaning ildizlaridan biri musbat. Tenglamani yechmasdan, ikkinchi ildizning ishorasini aniqlang.

 

* Tenglamaning ikkala qismini 3 ga bo’lib, quyidagini hosil qilamiz:

 

Viyet teoremasiga ko’ra . Shartga ko’ra , demak, .

 

Ba’zi masalalarni yechishda Viyet teoremasiga teskari bo’lgan quyidagi teorema qo’llaniladi.

 

 Agar p, q, ,  sonlar uchun

 

,                         (4)

 

munosabatlar bajarilsa, u holda  va  sonlar

 

 

tenglamaning ildizlari bo’ladi.

 

 

* Chap qismidagi

 

 

ifodada  p ning o’rniga ni, q ning o’rniga esa  ko’paytmani qo’yamiz. Natijada quyidagi ifoda hosil bo’ladi:

 

 

Shunday qilib, agar p, q, ,  sonlar (4) munosabatlar bilan bog’langan bo’lsa, u holda  ning har qanday qiymatida

 

 

tenglik bajariladi, bundan esa  va  lar  tenglamaning ildizlari ekani kelib chiqadi.

 

Viyet teoremasiga teskari teoremadan foydalanib, kvadrat tenglamaning ildizlarini ba’zan tanlash usuli bilan topish mumkin.

 

* 4 – m a s a l a. Tanlash usuli bilan

 

 

tenglamaning ildizlarini toping.

Bu yerda p=-5, q=6. Ikkita  va  sonni

 

,   

 

bo’ladigan qilib tanlaymiz.

          va  ekanini e’tiborga olib, Viyet teoremasiga teskari teorema bo’yicha ,  ga, ya’ni  tenglamaning ildizlariga ega bo’lamiz.

 

* 5 – m a s a l a.   kasrni ixchamlang.

* Kasrning suratini ko’paytuvchilarga ajratamiz:

 

 

Demak,

 

.

 

 ko’phad kvadrat uchhad deyiladi, bunda .

5 – masalani yechishda  kvadrat uchhad guruhlash usuli bilan ko’paytuvchilarga ajratildi. Uni quyidagi teoremadan foydalanib ham ko’paytuvchilarga ajratish mumkin edi.

 

 T e o r e m a. Agar  va lar kvadrat tenglamaning ildizlari bolsa, u holda barcha  uchun quyidagi tenglik orinli boladi:

 

              (5)

 

 

 (5) tenglikning o’ng qismida turgan ifodaning shaklini almashtiramiz:

 

      (6)

 

          va lar  tenglamaning, ya’ni  tenglamaning ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra,

,   

 

bundan  , .

 

Bu ifodalarni (6) tenglikka qo’yib, (5) formulani hosil qilamiz.

       

* 6 – m a s a l a.  ifodani soddalashtiring.

 

* Kasrning surat va maxrajini ko’paytuvchilarga ajratamiz.

 

1)  tenglama ikkita ildizga ega:

 

, .

 

Isbot qilingan teoremaga ko’ra

 

.

 

2)  tenglama ,  ildizlarga ega. Isbot qilingan teoremaga ko’ra

 

Shunday qilib,

.